به گزارش خبرنگار گروه استان هاي
باشگاه خبرنگاران جوان از همدان، يكي از فعالان حوزه فرش در شهرستان ملاير مطرح ميكند؛ در سال ۹۸ تصميم گرفتم بجاي راه اندازي كارگاه قاليبافي در كاشان، يك كارگاه قاليبافي در ملاير راه اندازي كنم تا براي همشهريانم اشتغال ايجاد شود، پس از دوندگي‌هاي بسيار و عدم حمايت هيچ ارگاني از اداره صمت گرفته تا فرمانداري، تصميم گرفتم خانه‌ام را بفروشم و كارگاه را راه اندازي كنم. خانه‌اي كه حالا قيمتش چندين برابر شده اما كارگاه بدليل عدم حمايت مسئولان و نيز شيوع بيماري كرونا، رونق چنداني ندارد. كارگاهي كه با ظرفيت ۳۰ دار قالي ۹ متري، تنها با ۱۰ دار قالي به كار خود ادامه مي دهد.
بشر در قديم از پوست حيوانات براي پوشش خود استفاده مي‌كرد، اما كم كم دريافت كه اين پوست پس از چندين بار زير و رو شدن مي‌شكند و پشم‌هاي آن مي‌ريزد. پس به مرور آموخت كه اگر پوست بوسيله دباغي عمل بيايد، دوام آن بيشتر ميشود. در واقع نمد مالي اولين تكنيك كار روي پوست بوده است، بعد از آن بشر اوليه متوجه گليم بافي ميشود. ظرافت‌هاي افزوده شده در گليم بافي باعث شد كه قاليبافي بعنوان يك هنر مسلم ايجاد شود.
قديمي ترين قالي شناخته شده كه از سيبري شوروي توسط يك هيئت باستان شناسي بدست آمده، قالي «پازيريك» است. اين قالي، رنگ آبي سير دارد و مربوط به سده سوم قبل از ميلاد يا ۳۰۰۰ سال پيش است. جالب اينجاست كه نحوه بافت آن با تكنيك بافت امروزه تفاوت چنداني ندارد و نقش آن از نقوش هخامنشيان گرفته شده است. قالي قديمي ديگري نيز در اطراف مغولستان بدست آمده است. اين قالي بعنوان پوشش اسب بكار مي‌رفته و مربوط به دوره هخامنشيان است. اين دو قالي هم اكنون در موزه « ارميتاژ» روسيه نگهداري مي شوند. در اواخر دوره تيموريان و اوايل سلسله صفوي هنر قاليبافي در ايران بسيار بارز و مشخص شد. در موزه فرش ايران نيز نمونه‌هايي از قاليبافي دوره قاجار با قدمتي نزديك به ۲۰۰ سال وجود دارد.
براي بافت قالي از پشم بز به دليل زبر بودن زياد استفاده نمي‌كنند به همين علت از پشم گوسفند استفاده ميشود. اساس كار قاليبافي گره‌هايي است كه بر روي تارقالي زده ميشود. جنس گره‌ها از پشم كرك يا ابريشم است كه قبلا به رنگ هاي دلخواه درآمده‌اند هر قدر تعداد اين گره‌ها در سطح قالي بيشتر باشد، مرغوبيت و استحكام قالي زيادتر ميشود. طريقه گره زني در نقاط مختلف ايران متفاوت است.
محمد اميني يكي از فعالان هنر قاليبافي در ملاير است كه بر چهره اش تار و پود ۳۶ ساله قالي نقش بسته. او كه تا دهه ۸۰ سفره بيش از هزار خانواده را همچون نقش‌هاي قالي اصيل ايراني، رنگارنگ و پر رونق مي‌كرده، امروز اما بدليل غفلت بسياري از مسئولان، اين تعداد به ۲۰۰ نفر كاهش يافته است.
او فرش بافي را يكي از مشاغل هنري با ارزش و مهم در ايران مي‌داند و مي‌گويد: زماني كه از دكتر مصدق پرسيدند "اگر نتوانيد نفت كشور را بفروشيد، چه مي‌كنيد؟" ايشان پاسخ داد" فرش را جايگزين مي‌كنيم."
فرشي كه سرمايه اهالي خانه بود
به گفته اميني در دهه ۷۰، يك سوم مردم ملاير از طريق قالي بافي امرار معاش مي‌كردند و از سه راه اميركبير تا ميدان امام خميني، حدود ۸۰ فرش فروشي و خامه فروشي رديف بوده است. نقش‌هاي پيچ جوزان، لچك ترنج و چهار چنگ مانيزان كه بر كالبد بي جان خانه‌ها روحي تازه مي‌بخشيد، براي سالهاي طولاني سرمايه اهالي خانه بود. دو تخته فرش دستباف جزء جدايي ناپذير جهيزيه هر زوج جواني بود كه بعدها مي‌توانستند با فروش همين سرمايه، آلونكي براي خود دست و پا كنند.
او با اشاره به كم رونق شدن فرش دستباف در ملاير از دهه ۸۰ به بعد، تصريح ميكند: از ۱۲۰ فرش فروشي كه در آن سال‌ها در ملاير فعاليت مي‌كردند، تنها سه ،چهار نفر باقي ماندند كه يكي از دلايل اصلي آن علاوه بر گسترش فرش ماشيني، تغيير مواد اوليه و استفاده از مواد اوليه ناخالص و جايگزيني پشم‌هاي ماشين ريس بجاي دست ريس بود كه علاوه بر كاهش كيفيت فرش و بي رمق شدن بازار داخلي و خارجي فرش ايراني، بيكار شدن بسياري از توليد كنندگان اين مواد اوليه دست ريس را به دنبال داشت.
كم رنگ شدن نقشه اصيل قالي هر منطقه
اميني تداخل نقش قالي شهرها يا روستاهاي مختلف را يكي از دلايل اصلي كم‌رنگ شدن نقش اصيل قالي هر شهر برمي‌شمرد و ادامه مي‌دهد: طي سالهاي اخير برخي افراد ناخبره كه تخصص كافي در حوزه فرش و نقوش اصيل ايراني را نداشتند، از قاليبافان خواستند نقش‌هايي را ببافند كه مختص ناحيه محل زندگي شان نيست به طور مثال نقش چهار چنگ كسب و ننج توسط زنان جوزاني بافته ميشود و نقش پيچ جوزان توسط اهالي حسين آباد و اين تداخل، نقشه‌هاي اصيل هر منطقه را از بين مي‌برد.
به گفته اميني نقشه قالي هر منطقه بايد توسط همان منطقه بافته شود اما مي توان با ايجاد تنوع در طراحي، طرحها را به روز كرد به طور مثال بعضي رنگ‌ها را كه جامعه حال حاضر نمي‌پسندد، تغيير داد اما نقشه اصلي بايد همان باشد چرا كه در صورت روي گرداني از نقشه اصيل هر منطقه، شكست مي‌خوريم.
او در پاسخ به اين سوال كه چرا عده‌اي به دنبال فرش‌هاي كهنه هستند، يادآور ميشود: بسياري از مردم به دنبال فرش‌هاي قديمي دستباف‌اند چرا كه علاوه بر مواد اوليه مرغوب و مناسب، از رنگ با كيفيت و نقشه اصيلي برخوردارند. پس يكي از ضربات مهمي كه به فرش دستباف وارد شد علاوه بر حذف نقشه اصيل هر منطقه، جايگزيني مواد اوليه دست ريس با ماشين ريس بود كه اختلاف قيمت ناچيز بين اين دو نوع مواد اوليه را سودجويان و دلالان به جيب زدند و همين سبب شده كه امروز هر فرشي از دار قالي پايين مي‌آيد، با مواد اوليه ماشين ريس است.
به گفته اميني واگذار كردن كار بدست افراد غير متخصص و ناخبره سبب ضربات مهلك به جان نقش‌هاي اصيل فرش ايراني شده است به طور مثال با سوق دادن قاليباف به بافتن تابلو فرش، امروز حدود ۲۰۰ هزار تابلو فرش در همدان و شهرهاي اطراف داريم كه هيچ خريداري ندارند.
او از رشد بازار فروش فرش دستباف در ايران خبر مي دهد و اضافه ميكند: در سال هاي ۹۹ و ۱۴۰۰، شاهد رشد ۴۰ درصدي بازار داخلي فرش دستباف بوديم و روي آوردن ۶۰ درصد مردم ايران به خريد فرش دستباف، امتياز بزرگي است كه بايد آن را نگه داشت.
راه اندازي خانه فرش نيازمند حمايت است
اميني فرش ملاير، نهاوند و تويسركان را از جمله پر فروش‌ترين فرش‌هاي كشور مي‌داند كه پايه ثابت نمايشگاه‌هاي بين المللي تهران اند و مي‌گويد: در صورتي كه مسئولان استاني و شهرستاني از قالي بافان ملاير براي راه اندازي خانه فرش حمايت كنند ميتوان يك سوم مشكل بيكاري اين شهر را حل كرد.
به گفته او در صورت تأمين مكان و مجوزهاي مورد نياز و نيز حمايت مسئولان شهرستاني و استاني، يك خانه فرش شامل توليد مواد اوليه دست ريس و با كيفيت، رنگ رزي سنتي يا گياهي، چله كشي، آموزش بافندگي و قاليشويي سنتي راه اندازي ميشود كه مي‌تواند زمينه اشتغال ۱۰ هزار نفر را بصورت مستقيم و غير مستقيم ايجاد كند.
خانه اي كه براي راه اندازي يك كارگاه قاليبافي فروخته شد
شريفي يكي ديگر از فعالان حوزه فرش در شهرستان ملاير است كه سابقه ۱۳ ساله قاليبافي در شهر كاشان را دارد. او كه در سال ۹۸ تصميم مي‌گيرد بجاي راه اندازي كارگاه قاليبافي در كاشان، كارگاهش را در ملاير راه اندازي كند تا براي همشهريانش اشتغال ايجاد كند، پس از دوندگي‌هاي بسيار و عدم حمايت هيچ ارگاني از اداره صمت گرفته تا فرمانداري، تصميم مي‌گيرد خانه‌اش را بفروشد و كارگاهش را راه اندازي كند. خانه‌اي كه حالا قيمتش چندين برابر شده اما كارگاه بدليل عدم حمايت مسئولان و نيز شيوع بيماري كرونا، رونق چنداني ندارد.
او كه با هزينه فروش خانه‌اش، كارگاه خود را در مركز فني حرفه‌اي خواهران ملاير راه اندازي كرده، در گفت‌وگو با ايسنا تصريح ميكند: اين كارگاه گنجايش ۳۰ دار قالي ۹ متري را دارد. من با ۱۰ دار قالي شروع كردم و اميد داشتم كه با حمايت ارگان‌هاي ذيربط و اخذ تسهيلات، كارگاه را گسترش دهم تا زمينه اشتغال افراد بيشتري فراهم شود اما متأسفانه بدليل عدم حمايت فعلا با ايجاد اشتغال براي ۱۵ خانم به كار ادامه ميدهيم.
مواد اوليه بي كيفيت بزرگ ترين ضربه را به فرش ملاير زده است
شريفي كه علاوه بر ايجاد اشتغال، تابحال ۲۰۰ هنرجو را در اين كارگاه آموزش داده، ادامه مي‌دهد: بي كيفيت بودن مواد اوليه، بزرگ ترين ضربه را به فرش ملاير زده است. فرشي كه از اين مواد بي كيفيت بافته ميشود علاوه بر زمخت و زبر بودن، پس از دو بار شستشو، رنگ قاطي ميكند.
به گفته اين كارآفرين، زماني فرش كهنه روستاي ميشن ملاير را در بازار عباس آباد تهران روي هوا مي‌زدند، اما حالا بدليل عدم كيفيت، بازار فروشش بسيار ضعيف شده است. از پود و چله پلي استر بجاي پنبه استفاده مي‌كنند. اين در حالي است كه اگر از مواد با كيفيت كه قيمت بالاتري هم دارند، استفاده شود به طور قطع فرش بافته شده نيز به قيمت بالاتر به فروش مي‌رسد و خريدار با رضايت كامل اين فرش را مي‌خرد.
شريفي با بيان اينكه تا سال ۸۰ فرش ملاير با فرش كاشان قابل مقايسه نبود، اضافه ميكند: آن موقع فرش كاشان در مقايسه با فرش ملاير خيلي ضعيف تر بود اما بدليل حمايت از قاليبافان حالا با ملاير قابل مقايسه نيست. اگر كاشان بودم تا بحال ۵۰ بار تسهيلات گرفته بودم اما متاسفانه هيچ رسيدگي به قاليبافان ملاير نمي‌شود.
كاهش صادرات فرش ملاير بدليل مواد اوليه بي كيفيت
رئيس اتحاديه فرش ملاير مهم ترين مشكل حوزه فرش در اين شهرستان را مواد اوليه بي كيفيت و نامرغوب مي داند و مطرح مي كند: وقتي مواد اوليه كيفيت مناسبي نداشته باشد، فرش با كيفيتي هم توليد نمي شود پس بازار فروش مناسبي هم نخواهد داشت به همين دليل است كه فرش ملاير راه خروج ندارد، يعني صادرات فرش از ملاير بسيار كم رنگ شده است.
بيمه برخي قاليبافان قطع شده است
اسماعيل غياثوند در گفت‌وگو با ايسنا از قطع شدن بيمه برخي قاليبافان خبر مي‌دهد و مي‌گويد: علاوه بر عدم تعلق هر گونه تسهيلاتي به قاليبافان، بيمه بسياري از آن ها قطع شده و صنعت فرش در ملاير در حال نابودي است چون با اين اوضاع هيچ توليد كننده اي رغبت نمي كند كه فرش توليد كند.
واگذاري فرش به سازمان صمت؛ علت اصلي نابودي هنر قاليبافي
در ادامه رئيس هيأت مديره اتحاديه فرش استان همدان با بيان اينكه تاريخچه قاليبافي در ملاير به دوره قاجار باز مي‌گردد، بيان ميكند: چند سالي است كه هر چه مي‌گذرد بجاي ارتقاء جايگاه فرش، اين جايگاه هر روز تنزل كرده و ضعيف‌تر ميشود.
احمد ملكي در گفت‌وگو با ايسنا علت تنزل جايگاه فرش طي سالهاي اخير را كوتاهي دولتمردان مي‌داند و ادامه مي‌دهد: تا قبل از سال ۸۲ كه فرش زير نظر وزارت جهاد كشاورزي بود، با توليد مواد اوليه با كيفيت، اين مواد بصورت اقساطي در اختيار قاليبافان قرار مي‌گرفت و قالي‌هاي بافته شده از قاليبافان خريداري مي‌شد و به فروش مي رسيد اما از سال ۸۲ كه اتحاديه فرش به اداره بازرگاني و سپس به اداره صنعت، معدن و تجارت واگذار شد، تا همين لحظه به فراموشي سپرده شده است.
او به از بين رفتن ۸۰ درصدي فرش دستباف ايراني اشاره و اظهار ميكند: با اينكه جهاد كشاورزي هيچ مسئوليتي در قبال اتحاديه فرش دستباف ندارد، دو اتاق و يك انبار در اختيار قاليبافان گذاشته و در حال حاضر همين جا مشغول بكار هستيم كه اگر جهاد اين مكان را در اختيار ما نمي‌گذاشت، همين اتحاديه هم تعطيل بود.
به گفته ملكي اگر اين وضع تداوم داشته باشد، ظرف يك تا دو سال آينده اين هنر اصيل ايراني به طور كامل از بين مي رود. همان طور كه در حال حاضر در شهرهاي رزن و كبودرآهنگ از بين رفته و كاملا تعطيل شده است.
فعاليت ۱۸۰۰ قاليباف در ملاير
رئيس هيات مديره اتحاديه فرش استان همدان با اشاره به اينكه از شش هزار قاليباف در شهرستان ملاير، ۱۸۰۰ قاليباف كه بيمه قاليبافي دارند، فعال اند، خاطرنشان ميكند: روزانه افراد بسياري بدليل مشكلات مالي و براي كسب درآمد به ما مراجعه مي‌كنند تا دار قالي و مواد اوليه در اختيارشان قرار دهيم اما متأسفانه هيچ كمكي از دست ما ساخته نيست چون هيچ سرمايه‌اي نداريم. اين در حالي است كه در صورت سرمايه گذاري و راه اندازي كارگاه قاليبافي، روزانه حدود ۱۰۰ قاليباف در ملاير ميتوانند مشغول بكار شوند.
او نقش‌هاي ماهي روستاي حسين آباد، پيچ جوزان و چهار چنگ كسب و ننج را از جمله شناخته شده‌ترين نقش‌هاي قالي ملاير در جهان برمي‌شمرد و مي‌گويد: در حال حاضر بدليل عدم حمايت از قاليبافان اين نقش‌ها بسيار ضعيف شدند و هيچ تسهيلاتي به قاليبافان تعلق نمي‌گيرد يا اگر تعلق بگيرد، شرايط بانكي آنقدر سخت است كه عطايش را به لقايش مي‌بخشند. ۱۸ سال است كه هيچ قاليبافي نتوانسته تسهيلاتي براي توسعه كار خود دريافت كند.
قيمت مواد اوليه چند برابر افزايش يافته و كيفيت اين مواد چند برابر كاهش
به گفته ملكي افزايش چند برابري مواد اوليه قاليبافي يكي ديگر از مشكلات مهم فعالان اين هنر است بطوريكه مواد اوليه از ۲۵ هزار تومان به ازاي هر كيلوگرم به ۹۰ هزار تومان افزايش يافته است. اين در حالي است كه بجاي ارتقاء كيفيت، اين مواد با كيفيت بسيار پايين تري عرضه مي‌شوند.
رئيس هيأت مديره اتحاديه فرش استان همدان يادآور ميشود: همين ۱۸۰۰ قاليباف بدليل اينكه تحت پوشش بيمه هستند، مجبور به ادامه فعاليت اند و اين هنر صنعت را در ملاير با چنگ و دندان نگه داشته‌اند.
واگذاري صنعت فرش به جهاد كشاورزي يا ميراث فرهنگي؛ تنها راه نجات اين هنر اصيل ايراني
ملكي خواستار تغيير جايگاه متولي اين صنعت از اداره صمت به جهاد كشاورزي يا سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري است تا شايد اين هنر اصيل ايراني به جايگاه ويژه خود بازگردد و با حمايت از قاليبافان و ارائه تسهيلات به آنان، دوباره رونق گيرد.
به گزارش ايسنا نقش هاي پيچ جوزان، چهارچنگ قديم، لچك ترنج، حاج خانومي، نقش انگوري، بوته ماهي، گلداني دره جوزان، پنج ستاره، زير خاكي و نقش بوته قالي هاي دستباف ملاير تا دهه ۸۰ در كشور و حتي در بسياري از نقاط جهان زبانزد بوده حالا اما بدليل عرضه مواد اوليه بي كيفيت و توليد فرش هاي نامرغوب، علاوه بر لطمه به بازار جهاني، دستان هنرمند قاليبافي كه گره بر گره نقشي پر از حيات و سرزندگي خلق مي كرد را از رمق انداخته و از ۶ هزار قاليباف در اين شهرستان، تنها ۱۸۰۰ نفر باقي ماندند. از طرفي طي ۱۸ سال گذشته هيچ حمايت مالي از قاليبافان نشده و هيچ يك از آن ها موفق به اخذ تسهيلات نشده اند. به نظر مي رسد مسئولان امر، پر پر شدن گل هاي قالي ملاير را رج به رج به نظاره نشسته اند. آيا وقت آن نرسيده كه اين هنر اصيل ايراني از سازماني كه هيچ حمايتي از قاليبافان نداشته به سازمان ديگري كه ظرفيت ها و امكانات لازم براي حمايت از اين هنر را دارد، واگذار شود؟
منبع :ايسنا
روش هاي پاك كردن لكه ميوه از روي فرش